Hélène Cixous, Formentor Ödülü 2025: "Milliyetçilik düşmandır"

2025 Formentor Ödülü'nü kazanan Fransız Hélène Cixous'dan etiketlerle bahsetmek, güneşi parmağınızla gizlemeye çalışmaya benziyor. Fransız feminizminin önde gelen isimlerinden, Cezayir doğumlu, Sefarad ve Aşkenaz Yahudilerinden (İspanya ve Almanya'dan) gelen, kendini çoğulcu olarak gören ve milliyetçiliğin "düşman" olduğunu savunan bir isim.

"Küçükken, kendime şiddet, vahşet ve ırkçılıkla dolu sömürgeleştirilmiş bir ülkede olduğumu söylerdim. Kendime hep şunu söylerdim: Burada, Fransa deseler bile, Afrika olduğunu unutma," diye hatırlıyor 1937'de doğduğu Oran'daki çocukluğuyla ilgili bir röportajında.

Cixous, iki kedisiyle birlikte Paris'te yaşıyor, yazlarını Fransa'nın güneybatısında geçiriyor ve evinde ve Oran'ın her köşesinde yankılanan dil olan İspanyolcayı öğrenemediği için pişmanlık duyuyor . Aynı babaannesi ona "migrenim var" diyerek onu azarlardı.

"Başından beri birden fazlaydım," diyor, çünkü içinde "muazzam bir çoğulculuk, çoğulculuk ve heterojenlik" var.

Ailesi Nazizmden zamanında kaçmayı başaran annesinden Cixous, "milliyetçiliğin düşman" olduğunu ve "Avrupalı" olmaya çabalanması gerektiğini öğrendi . Milliyetçilik, her ne kadar şimdi yeniden ortaya çıkıyor gibi görünse de, asla ortadan kalkmadığından, bu konu üzerinde hiç düşünmeyi bırakmadı.

87 yaşında olmasına rağmen yazmaya devam ediyor çünkü bu onun yaşam biçimi , sesi narin, düşünceleri keskin. Romandan denemeye, tiyatrodan öğretmenliğe kadar her alanda yüzlerce eser yazmış birinin eseri.

Aslında 1974 yılında Avrupa'daki bir üniversitede (Paris'in eteklerindeki Vincennes) ilk kadın çalışmaları merkezini kuran kişiydi .

Bu geniş görüşlülüğü ve açık fikirliliği nedeniyle jüri ona Formentor Ödülü'nü verdi ve Cixous bu ödülü ekim ayında Madrid'deki Teatro Real'de alacak .

Ödülden haberi olmadığını , ilk başta kendisine başvuruda bulunmak isteyip istemediğini soran mesajın ardından her şeyin gizli tutulduğu bir "hazine oyunu" gibi olduğunu itiraf ediyor.

"Sanki 19. yüzyıl Gotik roman döneminde yazılmış gibiydi. Ve bir noktada kendi kendime şunu sordum: Bu ödül var mı?" Gülerek anıyor ama bunun çok "şerefli" bir takdir olduğunu da belirtiyor.

Ödüllere takıntılı bir kadın değil ama "edebiyatın yardıma ihtiyacı olduğunu" da biliyor.

Bunun kanıtı da, bu durumda Formentor'un en ünlü eseri olan 1975 tarihli Le rire de la méduse (Denizanasının Kahkahası) manifestosunun Cátedra mührüyle İspanyol kitapçılara geri dönmesi için bir bahane oluşturmasıdır .

Cixous'nun, kültürel söylemdeki baskın eril sahtekârlığa karşı, kadınların seslerine sahip çıkmalarını, seslerinden de bedenleri kadar şiddetle soyulmalarını talep ettiği, Fransız feminizminin temel metinlerinden biri olan manifesto.

Ve bu, sadece kadınların imzaladığı bir yazı olmaktan çok, "patlayan" ve aniden "özgürleşen" bir yazıdır, çünkü her zaman bastırılmıştır ve bu, nihayetinde bütün büyük şairler için geçerlidir.

Cixous, manifestonun adeta kendi başına bir yaşamı olduğunu ve zaman zaman, tıpkı şu anda İspanya'da olduğu gibi, yeniden ortaya çıktığını söylüyor.

"Fark ettim ki," diye akıl yürütüyor, " bunun çok eşsiz bir güce sahip bir metin olduğunu ve etkili bir şekilde zamanı, dünyayı aştığını ve bu ülkede ve başka bir ülkede bulunduğunu fark ettim. Ve bu, o ülkelerin kültürel, politik ve edebi durumunun bir işaretidir."

Yazara göre denizanası, bir başka deyişle, "edebiyatın ötesine geçen" bir karaktere dönüşmüştür : "Politik bir figür"tür ve şarkılarda yer alarak müzikte bile ortaya çıkabilmektedir.

Yazmaya başladığı 1960'larda, yazan neredeyse hiç kadın yoktu, hatta Nathalie Sarraute veya Marguerite Duras gibi istisnalar dışında, yazan "önemli" figürler bile yoktu. Çocukken, "yazma ihtiyacı" hissettiğinde, kendi kendine, "Ama sana kim izin verecek? Sen bir kızsın." derdi.

O zamandan beri "göz kamaştırıcı bir ilerleme oldu" diyor ve yüzlerce kadının büyük yazarlar haline geldiğini söylüyor.

"Bu," diye açıklıyor, " kadınlar için mücadelenin kazanıldığı anlamına gelmiyor. Hayır, her yirmi yılda bir yeniden başlıyor. Her nesil yeniden başlamak zorunda ve her seferinde zamana ve ülkeye bağlı olarak biraz farklı bir biçim alıyor, çünkü bu kültürel bir mesele."